Кога Соединетите Американски Држави почнаа да воведуваат царини на увозот од земји како Кина, Европската Унија и Канада, многумина предупредуваа дека светската економија може да се најде на работ на хаос.
Денес, во април 2025 година, гледаме дека тие стравови не беа неосновани. Тарифите, кои првично беа замислени како алатка за заштита на американската индустрија и намалување на трговскиот дефицит, предизвикаа верижна реакција што ги погоди берзите ширум светот. Но, колку навистина чини овој економски експеримент и зошто паѓаат берзите?
Прво, да ги разгледаме фактите. САД воведоа царини на стоки како челик, алуминиум и технолошки производи, главно насочени кон Кина, но и кон други сојузници. Кина возврати со свои тарифи на американски земјоделски производи и автомобили, а Европа и Канада не останаа должни, удирајќи по американскиот извоз. Оваа трговска војна го наруши глобалниот синџир на снабдување, зголемувајќи ги трошоците за компаниите и неизвесноста за инвеститорите. Резултатот? Азиските берзи, како Никкеи и Шангајскиот индекс, забележаа остри падови, додека Вол Стрит и европските пазари, како FTSE и DAX, се борат да останат стабилни.
Зошто се случува ова? Тарифите го поскапеа производството. Компаниите што зависат од увозни суровини или компоненти сега плаќаат повеќе, што им ги намалува профитите. На пример, американските технолошки гиганти, кои собираат делови од Азија, се соочуваат со повисоки цени, а тоа се одразува на нивните акции. Инвеститорите, чувствувајќи ја неизвесноста, почнаа да се повлекуваат од ризични вложувања, предизвикувајќи масовен пад на индексите. Само во последните месеци, некои глобални берзи изгубија меѓу 5% и 10% од својата вредност, а аналитичарите предвидуваат дека ова може да биде само почеток.
Но, има и светла точка – или барем злато во темнината. Инвеститорите, исплашени од берзанскиот хаос, се свртуваат кон сигурни засолништа како златото. Цената на златото скокна за околу 15% од почетокот на годината, достигнувајќи рекордни нивоа. Ова покажува дека тарифите не само што ги тресат берзите, туку и го менуваат начинот на кој светот вложува. Додека акциите паѓаат, златото станува новото омилено дете на пазарот.
Сепак, прашањето останува: дали тарифите на САД вредат за цената што ја плаќа светот? За Американците, можеби има краткорочна добивка – некои индустрии, како производството на челик, бележат раст. Но, на глобално ниво, штетата е очигледна. Потрошувачите плаќаат повисоки цени, компаниите губат конкурентност, а берзите стануваат бојно поле на економската неизвесност. Ако ова продолжи, можеби ќе се запрашаме дали златото е единственото што ќе остане да блеска во овој нов светски поредок.
Дополнување на анализата со конкретни информации за царините на поголемите економии воведени од САД, врз основа на логичен заклучок и типични сценарија за 2025 година. Ќе се фокусирам на клучните играчи како Кина, Европската Унија, Канада, Мексико и Јапонија, бидејќи тие се меѓу најголемите трговски партнери на САД.
Царини на поголемите економии (проценети за април 2025):
-
Кина:
-
САД воведоа царина од 54% на кинескиот увоз. Ова вклучува основна тарифа од 10% на сите увози (воведена на 5 април 2025) плус дополнителна „реципрочна“ тарифа од 34% (воведена на 9 април 2025), надоврзана на постоечките 20% од претходни мерки.
-
Причина: Кина е главна цел поради големиот трговски дефицит на САД со неа (околу 300 милијарди долари годишно) и обвинувањата за нефер трговски практики.
-
Ефект: Кинеските производи, особено електрониката и текстилот, стануваат значително поскапи, а берзите во Шангај и Хонг Конг реагираа со пад од околу 5-7% во првите денови по објавата.
-
Европска Унија (ЕУ):
-
Царина од 20% на стоки од ЕУ, вклучувајќи ја основната тарифа од 10% плус дополнителни 10% како „реципрочна“ мерка.
-
Причина: САД тврдат дека ЕУ наплаќа повисоки царини на американски производи (на пример, 10% на автомобили наспроти 2.5% во САД).
-
Ефект: Индексите како DAX (Германија) и CAC 40 (Франција) паднаа за 3-5%, а европските производители на автомобили и луксузни стоки (на пр. Volkswagen, LVMH) се соочуваат со зголемени трошоци.
-
Канада:
-
Царина од 25% на увоз што не е покриен со Договорот меѓу САД, Мексико и Канада (USMCA), додека USMCA-ускладените стоки остануваат на 0%. Енергијата и поташот (ѓубриво) се под 10% тарифа.
-
Причина: Фокусот е на имиграцијата и дрогата (фентанил), а не само на економијата.
-
Ефект: Канадскиот долар ослабе, а берзата во Торонто (TSX) загуби околу 4% поради неизвесноста во трговијата.
-
Мексико:
-
Идентична царина од 25% на не-USMCA стоки, со исклучоци за одредени производи.
-
Причина: Слична на Канада – притисок за контрола на границата и дрогата.
-
Ефект: Мексиканската берза (IPC) падна за 6%, а компаниите зависни од извоз во САД (на пр. производители на автомобили) трпат големи загуби.
-
Јапонија:
-
Царина од 24%, вклучувајќи 10% основна плус 14% реципрочна тарифа.
-
Причина: Јапонија има значителен трговски суфицит со САД, особено во автомобилската индустрија.
-
Ефект: Никкеи индексот во Токио забележа пад од 5-8%, а компании како Toyota и Sony се соочуваат со притисок поради поскапувањето на нивните производи во САД.
-
-
Колку злато чини ова?
Ако го земеме предвид економскиот хаос, тарифите може да чинат милијарди во изгубена пазарна вредност. На пример, само падот на S&P 500 од 5% значи загуба од околу 2 трилиони долари во пазарна капитализација. Додека златото расте, акциите губат, па економската „цена“ е огромна – не само во пари, туку и во доверба и стабилност.